تراز چیست؟
تراز وسیله ای است که از آن در حالت عمومی برای کنترل شیب سطوح و در حالت خاص برای کنترل و اندازه گیری پارامترهای هندسی سطوح استفاده می شود. کاربردها تراز عبارتند از:
- کنترل و اندازه گیری شیب سطوح افقی
- کنترل و اندازه گیری شیب سطوح عمودی
- اندازه گیری و کنترل مستقیمی
- اندازه گیری و کنترل تختی
- اندازه گیری و کنترل توازی
- اندازه گیری و کنترل هم محوری
ساختمان
ترازها عموماً از قسمت های زیر تشکیل می شوند:
بدنه (قاب):
بدنه ی تراز ممکن است از جنس چدن، آلومینیوم، چوب یا مواد پلاستیکی باشد پشت قاب چدنی به صورت جناقی با زاویه ی منفرجه ساخته می شود. دلیل اصلی این نوع ساخت این است که بتوانیم آن را روی قطعات گرد و محورها قرار دهیم.
استوانه شیشه ای (کپسول شیشه ای):
این استوانه محتوی مایع که باید جداره خود را تر نکند، تبخیر نشود، به آن نچسبد و غلظت آن نیز پایین باشد. هم چنین، ممکن است ثابت و یا قابل تنظیم باشد. ترازهای قابل تنظیم را ترازهای صنعتی نیز می نامند.
محافظ استوانه ی شیشه ای:
این قطعه ممکن است از جنس شیشه یا تلق باشد و برای جلوگیری از وارد شدن ضربه ی مستقیم به استوانه ی شیشه ای به کار می رود.
پیچ های اتصال:
برای مونتاژ و بستن قطعه تراز روی بدنه از پیچ استفاده می شود.
پیچ تنظیم:
ترازهای مدرج دارای پیچ تنظیم اند و برای تنظیم و افقی نمودن استوانه ی شیشه ای از آن ها استفاده می شود. استوانه ی شیشه ای ترازهای غیر مدرج ثابت است.
درجه بندی
همان طوری که قبلاً اشاره شد ترازها در دو نوع مدرج و غیر مدرج ساخته می شوند.
تراز غیر مدرج:
این نوع تراز فاقد درجه بندی است و قرار گرفتن حباب در وسط و مابین دو خط استوانه ی شیشه ای، حاکی از تراز بودن سطح است. این نوع ترازها قابل تنظیم نیستند و برای کنترل مناسب اند.
تراز مدرج:
این نوع تراز دارای درجه بندی است و می تواند علاوه بر عمل کنترل، مقدار انحراف را نیز نشان دهد. این ترازها قابل تنظیم اند و مقدار قابلیت تفکیک آن ها روی بدنه نوشته می شود.
مشخصات تراز
طول تراز:
ترازها معمولاً در طول های 10، 15، 20، 25، 30، 40، 50 سانتی متر ساخته می شوند. اندازه طول تراز معمولاً روی آن نوشته نمی شود.
قابلیت تفکیک:
ترازها معمولاً با قابلیت تفکیک 0/1 ، 0/02 ، 0/05 و ... میلی متر بر متر ساخته می شوند. به عنوان مثال تراز mm/m 0/05 یعنی ترازی که می تواند در هر یک متر انحراف 05/0 میلی متر را نشان دهد. قابلیت تفکیک ترازها معمولاً روی آن ها نوشته می شود.
شایان ذکر است، دقت تراز به شعاع انحنای کپسول شیشه ای و فاصله ی خطوط روی آن بستگی دارد. در حقیقت استوانه ی شیشه ای به صورت یک لوله ی خمیده با شعاع انحنای زیاد است، که با توجه به طول تراز، طول کمی از لوله ی خمیده انتخاب می شود و در ساختمان تراز به کار می رود و چون طول این استوانه کم و شعاع خمیدگی آن زیاد است ما آن را به صورت مستقیم مشاهده می کنیم.
انواع تراز
ترازها مایعی در انواع مختلفی ساخته می شوند که ذیلاً نمونه هایی آز آن ها توضیح داده می شود.
تراز افقی یک جهته:
این تراز دارای یک استوانه ی شیشه ای در جهت طول می باشد. این نوع تراز، چنان چه غیر مدرج باشد، برای کنترل شیب سطوح افقی و اگر مدرج باشد برای اندازه گیری و کنترل شیب سطوح افقی مورد استفاده قرار می گیرد.
تراز افقی دو جهته:
این نوع تراز دارای دو استوانه شیشه ای یکی در جهت طول و دیگری در جهت عرض است و می توان تراز بودن سطوح را به طور هم زمان در دو جهت طولی و عرضی کنترل نمود. این تراز مانند تراز یک جهت در دو نوع مدرج و غیر مدرج ساخته می شود.
تراز چهار گوش:
ترازهای چهارگوش، ضمن داشتن استوانه ی شیشه ای در جهت عرض (در روی سطح بیرونی و در بالا) و طول (در قسمت داخلی)، اولاً می توانند کار ترازهای افقی دو جهته را انجام دهند و ثانیاً به لحاظ داشتن قاب می توانند تعامد سطوح تخت و استوانه ای را نیز کنترل و اندازه گیری نمایند. گفتنی است که از چهای وجه بیرونی قاب تراز، دو وجه آن جناقی شکل ساخته شده اند تا بتوانند روی سطوح استوانه ای افقی و عمودی قرار گیرند.
تراز شیلنگی:
این ترازها بر اساس ظروف مرتبطه طراحی شده اند و دارای دو استوانه ی مدرج محتوی مایع و یک شیلنگ رابط چند متری هستند. با قرار دادن استوانه ها روی دو ستون هم سطح بودن آن ها مورد بررسی قرار می گیرد. از این تراز برای کارهای نصب و ساختمانی استفاده می شود.
تراز میکرومتردار:
این تراز به میکرومتر مجهز است و می توان مقدار انحراف در هر متر را از روی میکرومتر تراز قرائت نمود.
تراز زاویه سنج:
این تراز مجهز به زاویه سنج است و می توان مقدار زاویه ی شیب سطوح را از روی آن خواند.
تراز کروی:
استوانه ی شیشه ای این تراز کروی است و با توجه به وضعیت و موقعیت استوانه و حباب، قادر است انحراف را در جهات مختلف نشان دهد. این نوع ترازها در دوربین ها مورد استفاده قرار می گیرند.
نکات ایمنی و حفاظتی
- قبل از استفاده از تراز باید از صحت و سالم بودن آن اطمینان حاصل نمود.
- از وارد کردن هر گونه ضربه به تراز جداً خودداری شود. زیرا استوانه ی شیشه ای آن می شکند و در این صورت تراز قابل استفاده نخواهد بود.
- چنان چه تراز از نوع قابل تنظیم است از دست کاری پیچ تنظیم آن خودداری شود.
- در عمل کنترل یا اندازه گیری باید طول تراز از طول مورد کنترل کم تر باشد.
- با توجه به نوع کار، تراز از غیر مدرج و یا تراز مدرج با قابلیت تفکیک مناسب انتخاب شود.